39+1 μυθιστορήματα για ένα μακρύ αναγνωστικό καλοκαίρι

Μυθιστορήματα για όλες τις αναγνωστικές προτιμήσεις, ελληνικά και μεταφρασμένα, κλασικά και σύγχρονα, μοντερνιστικά και κλασικότροπα, μπεστ σέλερ αλλά και «επιλεκτικού κοινού», διαλεγμένα ένα προς ένα από την εκδοτική παραγωγή του τελευταίου έτους.

Ό,τι κι αν λέμε, όσο κι αν αγαπάμε τη μικρή φόρμα, το μυθιστόρημα παραμένει η ναυαρχίδα της πεζογραφικής τέχνης. Πόσω μάλλον όταν μιλάμε για βιβλία που προορίζονται, καταρχάς, να μας συντροφεύσουν τους καλοκαιρινούς μήνες, οπότε ένα βιβλίο 600 ή και παραπάνω σελίδων όχι μόνο δεν μας «τρομάζει», αλλά μας δελεάζει. Επιλέξαμε ένα «μείγμα» μυθιστορημάτων που έχουν γραφτεί στην ελληνική γλώσσα, πηγαίνοντας και λίγο πιο πίσω από τα προσφάτως εκδοθέντα, και μεταφρασμένων μυθιστορημάτων, η ποιότητα των οποίων, από πλευράς μετάφρασης και συνολικής εκδοτικής φροντίδας, έχει αγγίξει τα τελευταία χρόνια πολύ υψηλά επίπεδα. Δεν παύουν βέβαια να μας ενοχλούν οι εμφανείς «εκπτώσεις» στην ποιότητα του χαρτιού, όπου συμβαίνει, γιατί πιστεύουμε στο έντυπο βιβλίο ως συνολική αναγνωστική εμπειρία. Συχνά, το ομολογούμε, ανάμεσα σε δύο «εξίσου» καλά μυθιστορήματα, επιλέγουμε εκείνο που αποπνέει τη μεγαλύτερη φροντίδα και αγάπη για το έντυπο βιβλίο. Και βέβαια, επιλέγουμε βιβλία των οποίων τους μεταφραστές εμπιστευόμαστε ή τη δουλειά τους την έχουμε ελέγξει, γιατί το μεταφρασμένο βιβλίο, ας μην το ξεχνάμε, είναι ένα βιβλίο που έχει ξαναγραφτεί στη γλώσσα μας.

Αυτό ήταν! Καλές αναγνωστικές βουτιές, καλά ταξίδια, καλό καλοκαίρι!

 15 ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΑ 

Ο Δημήτρης Νόλλας με το μυθιστόρημα Ο κήπος στις φλόγες (Ίκαρος) ολοκλήρωσε την τριλογία του «Δύσκολοι καιροί», μια σημαντική καταγραφή των νεότερων χρόνων της Ελλάδας μέσα από τις διαδρομές και τις ιστορίες Ελλήνων μεταναστών αλλά και των απογόνων τους στις μέρες μας. Η ασφυκτική επαρχία, τα ματαιωμένα όνειρα, ο καιρός της κρίσης. Νηφάλια, ψύχραιμα και κατασταλαγμένα ο Δημήτρης Νόλλας καταθέτει ένα σημαντικό μυθιστόρημα σε τρεις τόμους. Αντίστοιχα μεγάλο και φιλόδοξο είναι και το μυθιστόρημα του Νίκου Α. Μάντη Οι τυφλοί (Καστανιώτης). Με μια ιστορία που οι ρίζες της φτάνουν μέχρι τον Εμφύλιο, ο Μάντης στήνει ένα αλλόκοτο σκηνικό, όπου εμπλέκει θεωρίες συνωμοσίας, την πρόσφατη κρίση, τους Αγανακτισμένους της πλατείας Συντάγματος αλλά και έναν πρώην λογοκριτή της Δικτατορίας καθώς και έναν επικεφαλής μιας ακροδεξιάς παράταξης με το όνομα «Διπλούς Πέλεκυς». Πολυπρόσωπο μυθιστόρημα, το οποίο φιλοδοξεί να αποτυπώσει τη χαοτική πορεία της χώρας μας τα τελευταία πενήντα χρόνια.

Στην κατηγορία του ιστορικού βιογραφικού μυθιστορήματος κατατάσσεται και Ο Έλληνας γιατρός (Μελάνι) της Καρολίνας Μέρμηγκα. Μια οικογενειακή ιστορία γίνεται η αφορμή η αφήγηση του μυθιστορήματος να συμπεριλάβει ένα μεγάλο μέρος της νεότερης ιστορίας μας. Φιλοδοξίες και όνειρα, στόχοι επαγγελματικοί και προσωπική ευτυχία μέσα σε ένα εναλλασσόμενο σκηνικό πολέμου και ειρήνης. Αντίστοιχο χρονικό εύρος καταλαμβάνει και το μυθιστόρημα του Ισίδωρου Ζουργού Λίγες και μία νύχτες (Πατάκης). Εκεί ο τόπος είναι η Θεσσαλονίκη και πιο συγκεκριμένα η συνοικία των Εξοχών. Μια γοητευτική ιστορία μέσα στην ιστορία του μυθιστορήματος, γίνεται η αφορμή για να στηθεί ένα ονειρικό σκηνικό για την αναζήτηση της ευτυχίας και τη δικαίωση των επιλογών. Η Θεσσαλονίκη είναι ο τόπος, όπου εκτυλίσσεται και το μυθιστόρημα της Έλενας Χουζούρη Ο θείος Αβραάμ μένει πάντα εδώ (Πατάκης). Από το 1931 μέχρι και το 2012 οι ήρωες του μυθιστορήματος της Χουζούρη αναζητούν τη χαμένη τους ταυτότητα με όχημα τρεις φωτογραφίες κι ένα χειρόγραφο. Ένα συγκινητικό μυθιστόρημα φτιαγμένο με μαστοριά, που αγγίζει το επώδυνο θέμα της αφανισμένης εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης.

Εμφανής είναι και η αρτιότητα του μυθιστορήματος της Αργυρώς Μαντόγλου Σώμα στη βιτρίνα (Μεταίχμιο). Η Μαντόγλου, στο νέο της μυθιστόρημα μιλάει για τα όρια των επιλογών μας μέσα σε ένα ευρύτερο ιστορικό πλαίσιο. Για τη θέση της γυναίκας, το κατά πόσον η Τέχνη είναι ικανή να στρέψει τους ήρωές της προς επιλογές που θα τους καθορίσουν. Κινούμενη μεταξύ δύο χρονικών «στιγμών», στο Άμστερνταμ του 17ου αιώνα και στο σήμερα, μας αφηγείται την ιστορία της Έλσε Κρίστενς, μιας κοπέλας από την επαρχία, που μετακόμισε στο Άμστερνταμ και έγινε μοντέλο στο εργαστήρι του Ρέμπραντ. Κι από εκεί, μας μεταφέρει στο σήμερα και σε μια νεαρή Ελληνίδα, η οποία μετακόμισε στην Ολλανδία αλλάζοντας το όνομά της και αφήνοντας πίσω στην Ελλάδα μια τραγική ιστορία. Εκτός Ελλάδας η ιστορία που μας αφηγείται και ο Μιχάλης Μιχαηλίδης στο συναρπαστικό μυθιστόρημά του Οι επόπτες (Νεφέλη). Μια υποθαλάσσια σήραγγα, ένα τεχνητό νησί και μια καλωδιωτή γέφυρα που θα ενώνει τη Δανία με τη Σουηδία είναι τα έργα που πρέπει να κατασκευασθούν μέσα σε πέντε χρόνια και να συμβάλουν στην ανάπτυξη και των δύο χωρών. Δύο επόπτες, ένας Δανός και ένας Σουηδός θα εμπλακούν σε παράδοξες ιστορίες και εκεί θα «χτίσουν» σχέσεις εμπιστοσύνης, εκτίμησης και φιλίας. Και από τον βορρά του Μιχαηλίδη στην Αφρική του Μιχάλη Μοδινού. Το μυθιστόρημα Εκουατόρια (Καστανιώτης) μας μεταφέρει σε μια ουτοπία και στα μυθικά και απάτητα εδάφη της Εκουατόρια. Πρωτογονισμός και επιστήμη συγκρούονται και το αποτέλεσμα αυτής της μάχης είναι αμφίρροπο. Ο Μοδινός μας έδωσε ένα απρόσμενο μυθιστόρημα και μίλησε για αξίες που υπερβαίνουν τις εποχές και τους τόπους. Ένα μεγάλο ταξίδι πραγματοποιεί και ο Βασίλης Αλεξάκης, με τη φροντισμένη επανέκδοση του μυθιστορήματός του Η μητρική γλώσσα (Μεταίχμιο). Ένα ταξίδι με ηρωίδα τη μητρική του γλώσσα, τα ελληνικά. Ο Αλεξάκης μιλάει και σ’ αυτό το μυθιστόρημα, ένα από τα κορυφαία του, για ζητήματα άκρως σημαντικά με τρόπο ανάλαφρο και, γιατί όχι, διασκεδαστικό.

Με το μυθιστόρημά του Ευτυχισμένες οικογένειες (Μεταίχμιο) ο Δημήτρης Στεφανάκης μας αφηγείται τη σκοτεινή ιστορία μιας οικογένειας μέσα από ίντριγκες, μυστικά και δολοπλοκίες. Τα πολιτικά και ιστορικά γεγονότα των τελευταίων 70 χρόνων δεν θα μπορούσαν να μην επηρεάζουν καθοριστικά τους ήρωες του μυθιστορήματος. Τα μυστικά μιας οικογένειας και τα μυστικά μιας ολόκληρης χώρας αποκαλύπτονται με απρόβλεπτες συνέπειες. Ανάμεσα σε δύο ιστορικές περιόδους, τη δεκαετία του ’40 και σήμερα, στήνει την ιστορία του στο τελευταίο του μυθιστόρημα Το άκυρο αύριο (Πόλις) ο Κοσμάς Χαρπαντίδης. Η παραχάραξη της ιστορίας, η επιβολή ψευδεπίγραφων ηρώων και, τέλος, η αναζήτηση της ταυτότητας μιας ολόκληρης κοινότητας είναι ορισμένα από τα θέματα του βιβλίου. Ισορροπώντας μεταξύ μιας ακανθώδους και κρίσιμης κατάστασης, που λαμβάνει χώρα στις μέρες μας στα σύνορα, με τους πρόσφυγες να προσπαθούν να περάσουν στην κεντρική Ευρώπη και μια ακροδεξιά οργάνωση να αναλαμβάνει θεσμικές πρωτοβουλίες στην περιοχή, και τις ρίζες του ζητήματος στην ταραγμένη δεκαετία του ’40 και τον αρχηγό μιας εθνικιστικής ανταρτικής ομάδας του 1941-44, ο Χαρπαντίδης θίγει κατά βάση το ζήτημα της ιστορικής μνήμης και τον τρόπο χειραγώγησης μέσω αυτής.

Όλα για καλό (Εστία) ονομάζεται το τελευταίο μυθιστόρημα του Γιάννη Μακριδάκη και το φόντο της ιστορίας του είναι η προσφυγική κρίση έτσι όπως τη βίωσαν τα νησιά του Αιγαίου και συγκεκριμένα η Χίος. Ο Μακριδάκης όμως δεν μένει εκεί, απλώνει τις ιστορίες των τριών ηρώων του στο παρελθόν και αποκαλύπτει δεσμούς οι οποίοι καθορίζουν το μέλλον τους με τρόπο αναπάντεχο. Ένα σκοτεινό μυστικό κρύβει και η ιστορία του πρόσφατου μυθιστορήματος του Θεόδωρου Γρηγοριάδη Καινούργια πόλη (Πατάκη). Ο ήρωας του βιβλίου έρχεται στην Αθήνα με τη μητέρα του προσδοκώντας να κρυφτεί στην ανωνυμία της μεγάλης και καινούργιας πόλης. Η Αθήνα της δεκαετίας του ’90 είναι μια πρωτεύουσα που αλλάζει και σχεδόν επιβάλλει βίαιες και ριζικές αλλαγές στον τρόπο ζωής των κατοίκων της. Ο χώρος της διαφήμισης ακμάζει και ο ήρωας του βιβλίου γίνεται μέρος αυτού. Παρόλα αυτά, οι προσωπικοί του δαίμονες θα συνεχίσουν να τον καταδιώκουν μέχρι να αποκαλυφθεί το μυστικό που ώθησε μάνα και γιο στο ταξίδι τους στην Αθήνα.

Μια από τις φετινές εξαιρέσεις (σίγουρα όχι η μόνη) πρωτοεμφανιζόμενου συγγραφέα που μας συστήθηκε με μυθιστόρημα είναι αυτή του Κωνσταντίνου Χατζηνικολάου με το βιβλίο του Ιάκωβος (Αντίποδες).  Σ’ αυτό το ιδιοσυγκρασιακό κείμενο ο συγγραφέας μας μεταφέρει σε τόπο και χρόνο ακαθόριστο και με λιτή και αδρή αφήγηση μας εισάγει στην καθημερινότητα μιας μικρής κοινότητας. Ο ήρωας του βιβλίου βρίσκεται υπό την προστασία –και την εκμετάλλευση–  του Ιάκωβου προσπαθώντας τόσο να ενταχθεί μέσα στην κοινότητα όσο και να ξεφύγει από αυτή σαν από εφιάλτη. Στυλιζαρισμένο, κατά διαστήματα μυστηριώδες και σίγουρα κρυπτικό, το μυθιστόρημα του Χατζηνικολάου αποτελεί αναγνωστική εμπειρία και μια υπόσχεση για ενδιαφέροντα κείμενα από τον συγγραφέα στο μέλλον.

Θα κλείσουμε τις προτάσεις μας με το μυθιστόρημα του Δημήτρη Μαμαλούκα Ο κρυφός πυρήνας των Ερυθρών Ταξιαρχιών (Κέδρος). Ένα πολιτικοκοινωνικό νουάρ που μας μεταφέρει στην Ιταλία της δεκαετίας του ’70 αλλά και στο σήμερα, μέσα από δύο ιστορίες που θα διασταυρωθούν και θα δώσουν σελίδες αναγνωστικής απόλαυσης. Κλίμα ζόφου, εκδίκησης και αδιεξόδων χαρακτηρίζει το μυθιστόρημα, το οποίο, όχι τυχαία, βραβεύθηκε φέτος με το βραβείο Μυθιστορήματος του ηλεκτρονικού περιοδικού «Ο Αναγνώστης». 

---

---

 24 ΜΕΤΑΦΡΑΣΜΕΝΑ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΑ 

Μυθιστόρημα μεγάλης πνοής και αναγνωστικής απόλαυσης, που σε κάνει να απορείς πώς παρέμεινε αμετάφραστο τόσα χρόνια, είναι το μυθιστόρημα ποταμός του γερμανού συγγραφέα Hans Fallada, Και τώρα, ανθρωπάκο; (μτφρ. Ιωάννα Αβραμίδου, Gutenberg). Το μυθιστόρημα που έκανε τον Χανς Φάλαντα διάσημο στην εποχή του (1932), περιγράφει σε πρώτο πλάνο την προλεταριοποίηση των μικροαστών στα χρόνια που εκκολάπτεται το «αυγό του φιδιού», στη Δημοκρατία της Βαϊμάρης, με τους «μικρούς ανθρώπους» να προσπαθούν να βρουν καταφύγιο σε σωτηριολογικές ιδεολογίες («Little man, what now» ήταν ο αγγλικός τίτλος), άλλοι στρεφόμενοι προς το κομμουνιστικό κόμμα και άλλοι προς το ναζιστικό. Γραμμένο με το λιτό και διεισδυτικό ύφος του Φάλαντα διαβάζεται σήμερα σαν να γράφτηκε, τηρουμένων των αναλογιών, για διλήμματα της εποχή μας. Ένα ακόμη «διαμάντι» της εξαιρετικής σειράς Orbis Literae. Παραμένοντας στο Βερολίνο, ο  Franz Hessel, ο άνθρωπος που με την προσωπική του ζωή ενέπνευσε το διασημότερο μυθοπλαστικό ménage a trois, το Ζιλ και Ζιμ του Φρανσουά Τριφό (1962), βασισμένο στο ομώνυμο βιβλίο του Ανρί-Πιερ Ροσέ, στο μυθιστόρημά του Απόκρυφο Βερολίνο (μτφρ. Απόστολος Στραγαλινός, Κριτική) περιγράφει μια ημέρα του ήρωά του στη μυστική ζωή της πόλης, σε ένα βιβλίο που το διατρέχει απ' άκρου εις άκρον η αύρα της μητρόπολης. Ένα ιδιαίτερο βιβλίο, με δικό του ύφος και ρυθμό, που εισάγει με εναργή τρόπο το τελετουργικό του βλέμματος του πλάνητα, στα σοκάκια, στις πλατείες, στην κρυφή ζωή της αχανούς μεγαλούπολης, όπου το παλιό και το καινούργιο συνυπάρχουν και συνομιλούν.

Ένας ακόμη σημαντικός συγγραφέας του γερμανικού μεσοπολέμου, ο ουκρανικής καταγωγής εβραίος Joseph Roth (1894-1939), από τους πρώτους που «μυρίστηκαν» τη ναζιστική απειλή εγκαταλείποντας την χώρα, έχει έρθει τα τελευταία χρόνια στο προσκήνιο, με τα βιβλία του να μεταφράζονται στη χώρα μας, συνήθως για πρώτη φορά. Τελευταίο από αυτά, το Κάλπικο ζύγι (μτφρ. Ηλιάνα Αγγελή, Άγρα), είναι η ιστορία του Άνζελμ Άιμπενσυτς, ενός έντιμου ανθρώπου που αναλαμβάνει τη θέση του κρατικού επιθεωρητή αρμόδιου για τον έλεγχο των μέτρων και των σταθμών, την ίδια στιγμή που γύρω του η διαφθορά και η ασυδοσία κυριαρχούν. Μυθιστόρημα της τελευταίας περιόδου του Ροτ, γραμμένο στην περίοδο που βρέθηκε στο Παρίσι, διαπνέεται από το αίσθημα της κατάρρευσης ενός κόσμου και του τέλους εποχής, παρότι διασώζεται κι εδώ το υποδόριο χιούμορ του συγγραφέα.

Δυο δεκαετίες πριν, στη γειτονική Γαλλία, βρισκόμαστε ένα χρόνο πριν από την έναρξη του πρώτου παγκοσμίου πολέμου και την κατάρρευση του παλιού κόσμου. Στο βιβλίο του 1913, Η χρονιά πριν από τη θύελλα (μτφρ. Ειρήνη Διάδου, Utopia), ο Florian Illies συνθέτει ένα βιβλίο από ανομοιογενή υλικά, παραθέτοντας επιστολές, ειδήσεις, γεγονότα, μα κυρίως τεκμήρια από την έκρηξη των γραμμάτων και των τεχνών που έλαβε χώρα εκείνη τη χρονιά. Ένα ιδιαίτερο βιβλίο, τόσο ως προς τη σύλληψη όσο και ως προς την εκτέλεσή του, που έγινε αναπάντεχη παγκόσμια επιτυχία.

Μισό αιώνα νωρίτερα, στα τέλη του 19ου, και πάλι στο Παρίσι, ο Émile Zola έφτιαχνε ένα «φρέσκο» με τον οποίο περιέγραφε την άνοδο και την κυριαρχία των grand magasins, όπως τα Σαμαριτέν και τις Γκαλερί Λαφαγιέτ, που εδώ κι ενάμιση αιώνα δεσπόζουν στην εμπορική ζωή της πόλης. Το μυθιστόρημά του Au Bonheur des Dames (1882), το οποίο μετέφερε στα ελληνικά με μεγάλη φροντίδα η Ιφιγένεια Μποτουροπούλου, δίνοντάς στα ελληνικά τον τίτλο Στον παράδεισο των Κυριών (Στερέωμα), είναι ίσως το μοναδικό πεζογραφικό έργο που αποτυπώνει με τόσο εναργή τρόπο τις σαρωτικές αλλαγές στο εμπόριο της πόλης, μαζί με τις ανάλογες μετακινήσεις στους πληθυσμούς, με ολίγον από ρομαντικό έρωτα, για τις ανάγκες της μυθοπλασίας. Ένα διαβαστερό βιβλίο, που σε βάζει σε έναν κόσμο που πλέον γνωρίζουμε καλά, αλλά «από τα μέσα».

Κατά πολλούς το καλύτερο μυθιστόρημα του Γκράχαμ Γκρην (μαζί ίσως με το Η Δύναμις και η Δόξα) είναι αυτό που κυκλοφόρησε φέτος από τις εκδόσεις Πόλις, σε νέα μετάφραση, της Μαργαρίτας Ζαχαριάδου. Στο Η καρδιά των πραγμάτων (The heart of the matter), που διαδραματίζεται κάπου στη βόρειο Αφρική στη διάρκεια του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου, ο ήρωας παραβαίνει σταδιακά πολλές από τις αρχές του, έτσι που στο τέλος βρίσκεται διχασμένος ανάμεσα στις ερωτικές ορμές και την καθολική ηθική του. Από την άλλη, μεσούντος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου (το 1915), εκδόθηκε το μυθιστόρημα που ο Γκράχαμ Γκριν χαρακτήρισε «το καλύτερο γαλλικό μυθιστόρημα της αγγλικής γλώσσας». Ο καλός στρατιώτης (μτφρ. Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης, Gutenberg) του Ford Madox Ford (1873 – 1939), που στην αρχή δίχασε λόγω του ρηξικέλευθου χαρακτήρα του, θεωρείται σήμερα ένα αριστούργημα του μοντερνισμού, από τα μυθιστορήματα που εισήγαγαν με τον καλύτερο τρόπο την μεροληπτική και εξ ανάγκης μερική οπτική των πραγμάτων, με την φόρμα να διαδραματίζει εξίσου σημαντικό ρόλο με την ιστορία των δυο ευκατάστατων ζευγαριών που περνούν τον ατελείωτο ελεύθερο χρόνο τους σε διάφορα θέρετρα και θεραπευτήρια της Ευρώπης.

Πατέρας των δυο παραπάνω, από μια άποψη, ο Ε.Μ. Forster, έγραψε πριν από το ξέσπασμα του Πρώτου Πολέμου μερικά από τα γνωστότερα μυθιστορήματά του. Ένα από τα πιο δημοφιλή, του 1908, το Δωμάτιο με θέα, στη μετάφραση της Ιωάννας Καρατζαφέρη, κυκλοφόρησε πρόσφατα ξανά από τις εκδόσεις Μεταίχμιο. Κλασικό μυθιστόρημα ηθών, που ξεπερνάει το είδος, πλάθοντας γυναικείους χαρακτήρες με ισχυρό αποτύπωμα και βάθος, αξίζει και πάλι να διαβαστεί χάρη και στην «φρεσκαρισμένη» μετάφραση.

Ορισμένα από τα πλέον επιτυχημένα, εμπορικά και, γιατί όχι, και καλλιτεχνικά, μυθιστορήματα των τελευταίων χρόνων ήταν, με την ευρεία έννοια, μεγάλες μυθοποιημένες αυτοβιογραφίες, ή όπως είθισται τελευταία να ονομάζονται, αυτομυθοπλασίες (από το αγγλικό autofiction). Από τις μεγαλύτερες επιτυχίες παγκοσμίως, και με αναγνώριση από την κριτική, είναι αναμφίβολα η περίφημη Τετραλογία της Νάπολης της Έλενα Φερράντε. Πρόκειται για την ιστορία δύο γυναικών, που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν στην Νάπολη, μα των οποίων η ζωή στη συνέχεια ακολούθησε πολύ διαφορετικούς δρόμους. Πρόσφατα, κυκλοφόρησε στα ελληνικά και ο τρίτος τόμος, Αυτοί που φεύγουν κι αυτοί που μένουν (μτφρ. Δήμητρα Δότση, Πατάκης), αλλά βέβαια όσοι δεν έχετε διαβάσει τα δύο πρώτα, σας συνιστούμε να πιάσετε τον μίτο από την αρχή. Η ανδρική εκδοχή της Φερράντε, τηρουμένων των αναλογιών πάντα, μας έρχεται –από πού αλλού;– από την Σκανδιναβία, κι έχει τη μορφή μιας αυτοβιογραφικής αφήγησης-ποταμός, με τον προκλητικό τίτλο (μια και παραπέμπει, θέλοντας και μη, στο «μανιφέστο» του Χίτλερ) Ο Αγώνας μου. Από τις εκδόσεις Καστανιώτη, σε μετάφραση Σωτήρη Σουλιώτη, κυκλοφόρησε πρόσφατα το τέταρτο μέρος της προσωπικής σάγκας του Νορβηγού Καρλ Ούβε Κνάουσγκορντ Χορεύοντας στο σκοτάδι, στο οποίο ο ήρωας έχει πλέον μεγαλώσει και πηγαίνει να εργαστεί ως δάσκαλος σε απομακρυσμένο χωριό με βαθύτερο σκοπό να καταφέρει να γίνει συγγραφέας. Το ενδιαφέρον και συνάμα παρήγορο και με τους δύο ποταμούς λέξεων είναι ότι δεν πρόκειται για τυπικά δείγματα της γραφής που συνήθως ονομάζουμε «ελαφρά λογοτεχνία», κάθε άλλο μάλιστα, κι αποτελούν επιτυχημένες προσπάθειες να μιλήσει  κανείς τίμια, με πεζογραφικά υλικά, σε ένα μεγάλο κοινό.

Αντίστοιχα, το μυθιστόρημα με τον υποβλητικό τίτλο Η λήθη που θα γίνουμε, του Κολομβιανού Έκτορ Αμπάδ Φασιολίνσε (μτφρ. Τιτίνα Σπερελάκη, Πατάκης) εκφράζει την αγωνία του συγγραφέα να «βιογραφήσει» όχι τον εαυτό του, αλλά ένα σημαίνον κι αγαπημένο του πρόσωπο, τον πατέρα του, τον γιατρό Έκτορ Αμπάδ Γκόμες, που έπεσε δολοφονημένος από παραστρατιωτικές οργανώσεις μαχόμενος για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Μια συγκλονιστική μαρτυρία, και ταυτόχρονα ένα ξόρκισμα της πατρικής μορφής, στην παράδοση των Ροθ, Κάφκα και Β.Σ. Νάιπολ. Και βέβαια, ο πατέρας, και το ξόρκισμά του, είναι το κεντρικό θέμα και του γαλλικού μυθιστορήματος Κόκκινοι, του Carl Aderhold (μτφρ. Κώστας Κατσουλάρης, Στερέωμα), όπου ο ήρωας, από παιδί, προσπαθεί να ευχαριστήσει, εις μάτην, τον πάντοτε απογοητευμένο από τις επιδόσεις του φανατικό κομμουνιστή και ηθοποιό πατέρα του. Μια συγκινητική οικογενειακή υπόθεση, με αινίγματα και μυστήρια, που ταυτόχρονα μπορεί να διαβαστεί σαν μια σύντομη ιστορία της Γαλλίας, από την εποχή της Αντίστασης, στα ενοχικά χρόνια του πολέμου της Αλγερίας, από εκεί στον Μάη του 68, μέχρι και την έλευση του Μιτεράν και την εκλογική καταβύθιση του γαλλικού κομμουνιστικού κόμματος.

Τέλος, Μια αληθινή ιστορία τιτλοφορεί η Delphine De Vigan το δικό της μυθιστόρημα (μτφρ. Μήνα Πατεράκη-Γαρέφη, Utopia), που έχει ήδη γίνει ταινία δια χειρός Ρομάν Πολάνσκι, αλλά στο δικό της βιβλίο τίποτε δεν είναι όπως φαίνεται. Διπλοπροσωπίες, διαρκείς σκηνοθεσίες, κρυφές προθέσεις και σασπένς, είναι τα χαρακτηριστικά αυτής της, κατ’ επίφασιν, «αληθινής ιστορίας» (ή μήπως όχι;) που οδήγησε σε ένα μυθιστόρημα εμπορικό-φαινόμενο, που τιμήθηκε επιπλέον στη Γαλλία με τα βραβεία Renaudot και Goncourt des Lycéens για το 2015.

Από τη Γαλλία, στην Ισλανδία, και στο βιβλίο που προβλέπεται να συζητηθεί πολύ αυτό το καλοκαίρι, παρότι το θέμα του κάθε άλλο παρά «ελαφρύ» μπορεί να θεωρηθεί. Ο λόγος για το 600 σελίδων μυθιστόρημα Illska – Το κακό (μτφρ. από τα γαλλικά Ρούλα Γεωργακοπούλου, Πόλις) του 39χρονου Ισλανδού Έιρικουρ Ερτν Νόρδνταλ που έχει ως θέμα του, εκ πρώτοις, την σχέση ανάμεσα σε μια εβραία κι έναν νεοναζί, όμως στο βάθος ανατέμνει την ίδια τη φύση του κακού, που βρήκε στο Ολοκαύτωμα την εμβληματικότερη έκφρασή του στην ανθρώπινη ιστορία. Πολυπρισματικό και με μεγάλη έρευνα πίσω του, μοιάζει να αξίζει το βάρος καθεμιάς από τις σελίδες του. Στους αντίποδες αυτού, το λιπόσαρκο Για τα πληγωμένα μας αδέρφια (μτφρ. Γιώργος Καράμπελας, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου), του πρωτοεμφανιζόμενου Ζοζέφ Αντράς, που έγινε μέσα σε λίγες μέρες διάσημος στη Γαλλία τόσο για τη δύναμη της γραφής του όσο και γιατί αρνήθηκε να παραλάβει το βραβείο Goncourt πρωτοεμφανιζόμενου συγγραφέα, ξύνει πληγές από την εποχή του «βρώμικου» πολέμου της Αλγερίας, βάζοντας στο κέντρο της ιστορίας του μια πραγματική υπόθεση, την καταδίκη σε θάνατο ενός κοινωνικού αγωνιστή. Δυνατό βιβλίο, το οποίο μέσα από μόλις 130 σελίδες καταφέρνει να παρασύρει και να δημιουργήσει ισχυρά αισθήματα. Από τα must read της γαλλικής πεζογραφίας των τελευταίων χρόνων.

Αντίθετα, η (πρώην ανατολικο)γερμανίδα Τζέννυ Έρπενμπεκ επιχείρησε στο φιλόδοξο κι εντυπωσιακό Η συντέλεια του κόσμου (μτφρ. Αλέξανδρος Κυπριώτης, Καστανιώτης) να «στριμώξει» έναν αιώνα γερμανικής ιστορίας, δίνοντας έμφαση στην μετά την πτώση του Τείχους κατάσταση. Η ηρωίδας της, ζει πέντε διαφορετικές ζωές, πέντε διαφορετικές εκδοχές, περνώντας δια πυρός και σιδήρου, βγαίνοντας ωστόσο στο τέλος αλώβητη και σοφότερη.

Δυο σπουδαίοι βρετανοί πεζογράφοι, πολύ διαφορετικοί μεταξύ τους, εντάχθηκαν φέτος στην ιδιαίτερα προσεγμένη, τόσο αισθητικά όσο και με τις εν γένει επιλογές της σειρά μεταφρασμένης πεζογραφίας του Ίκαρου, κι αποτελούν και τις δικές μας προτάσεις για τούτο το καλοκαίρι και γενικότερα. Ο πρώτος εξ αυτών, είναι ο σπουδαίος Colm Toibin –σταθερή επιλογή των εκδόσεων, μετά τα μυθιστορήματα Νόρα Γουέμπστερ και Η διαθήκη της Μαρίας–, με το Μπρούκλιν, που μεταφέρθηκε πρόσφατα και στον κινηματογράφο. Μεταξύ «πατρίδας» (βλ. Ιρλανδία) και μιας νέας ζωής στη Νέα Υόρκη, διχάζεται η ηρωίδα, σ' αυτό το χαμηλόφωνο και ιδιαίτερα υποβλητικό μυθιστόρημα, εξαιρετικά μεταφρασμενο, όπως και τα προηγούμενα, από την Αθηνά Δημητριάδου. Εντελώς διαφορετική περίπτωση, το φαντασμαγορικό Ποτέ και πουθενά (μτφρ. Μαρία Αγγελίδου) του γνωστού μέχρι πρόσφατα κυρίως από τα graphic novel Neil Gaiman, ξεκίνησε ως τηλεοπτική σειρά για το BBC, μέχρις ότου ο συγγραφέας αποφάσισε να το «διασώσει» μεταγράφοντάς το σε μυθιστόρημα, μέσα από διαδοχικές γραφές. Έτσι, ένα «κρυφό», υπόγειο Λονδίνο έρχεται στο προσκήνιο, ένας κόσμος κάτω από τον κόσμο που γνωρίζουμε, οι μητροπολιτικοί εφιάλτες γίνονται πραγματικότητα και η λογοτεχνία του φανταστικού διεκδικεί τη θέση της δίπλα στα σπουδαία πεζογραφικά έργα του καιρού.

Τον Ρίτσαρντ Φορντ τον είδαμε πρόσφατα κι από κοντά στην ομιλία του στο Μέγαρο Μουσικής, διαπιστώνοντας τι σημαίνει ήθος και στόφα μεγάλου πεζογράφου. Από τον Πατάκη κυκλοφορούν πλέον τα τρία μυθιστορήματά του που τον έχουν καταστήσει έναν από τους μείζονες εν ζωή αμερικανούς συγγραφείς, τα Η χώρα όπως είναι (μτφρ. Σπύρος Τσούγκος), Καναδάς (μτφρ. Θωμάς Σκάσσης), και πρόσφατα το Ημέρα Ανεξαρτησίας (μτφρ. Θωμάς Σκάσσης) –με τον ήρωα να προσπαθεί να αντιμετωπίσει όλα του τα προβλήματα μέσα σε ένα σαββατοκύριακο, που συμπίπτει με την 4η Ιουλίου–, το οποίο από πολλούς θεωρείται το opus magnum του συγγραφέα (εμείς, διχαζόμαστε ανάμεσα σε αυτό και στον Καναδά).

Παραμένοντας στη βόρεια Αμερική, με το πρόσφατο Ρουθ (μτφρ. Κατερίνα Σχινά, Μεταίχμιο) ολοκληρώθηκε και στα ελληνικά η γνωριμία μας με μια από τις σπουδαιότερες αμερικανίδες συγγραφείς, την Marilynne Robinson. Το Ρουθ (η ελληνική επιλογή αντί του δυσμετάφραστου Housekeeping) είναι το πρώτο και για πολλούς αξεπέραστο μυθιστόρημα της Ρόμπινσον, που από το 1980 που κυκλοφόρησε δεν έχει πάψει να μεταφράζεται και να σχολιάζεται. Ένα μυθιστόρημα για την «άλλη Αμερική», των απόκληρων αλλά όσων έχουν επιλέξει να ζουν έξω από νόρμες, με ηρωίδες δυο κορίτσια, τη Ρουθ και τη Λούσιλ, δυο ορφανά, που καταλήγουν στην αγκαλιά της Συλβί, μιας γυναίκας ταπεινής και την ίδια στιγμή τόσο ιδιαίτερης που εισάγει τα παιδιά σε ένα είδος προσιτής μαγείας. Αναμφίβολα, ένα σπουδαίο μυθιστόρημα, ευκαιρία για να ανακαλύψει κανείς μια ιδιαίτερη, μεγάλης πνοής συγγραφέα.

Κλείνοντας αυτή την ενότητα, με τα λογοτεχνικά «διαμάντια» αμερικανικής προελεύσεως, δεν θα μπορούσαμε να προσπεράσουμε εύκολα το Στόουνερ (μτφρ. Αθηνά Δημητριάδου, Gutenberg) του John Williams. Κι εδώ, όπως και στην Ρόμπινσον, ήρωας είναι ο «μικρός άνθρωπος», που προσπαθεί να σταθεί με αξιοπρέπεια μέσα σε ένα αντιφατικό και δύσκολο περιβάλλον, το αγροτόπαιδο που προσπαθεί να κατακτήσει μια θέση στον κόσμο μέσα από την μόρφωση, και ειδικότερα την αγάπη του για τη λογοτεχνία. Ένα έργο με έντονο στυλιζάρισμα και ήσυχη, ρεαλιστική γραφή, πρόδρομο του campus novel, που ευτύχησε να ζήσει μια «δεύτερη ζωή», όταν κοντά 50 χρόνια από την πρώτη έκδοσή του (1964) γνώρισε απρόσμενη επιτυχία στις Ηνωμένες Πολιτείας (2012), αναγκάζοντας κοινό και κριτική να ανακαλύψουν εκ νέου το μικρό πλην σημαντικό πεζογραφικό έργο του καθηγητή Τζον Γουίλιαμς.

Και βέβαια, οι Ηνωμένες Πολιτείες, το «μεγάλο χωνευτήρι» λαών και θρησκειών, εξακολουθεί και σήμερα να είναι ο σημαντικότερος παραγωγός λογοτεχνίας με αξιώσεις. Η 39χρονη, ιαπωνικής καταγωγής Katie Kitamura, με το τρίτο της μυθιστόρημα, το Ένας χωρισμός (μτφρ. Γιώργος Μαραγκός, Κέδρος), που διαδραματίζεται στην Μάνη, γράφει μια ιδιαίτερα υποβλητική ιστορία για τα κρυφά πρόσωπα του γάμου, το πώς μπορούμε να ξαναδούμε τον άλλο μέσα από ένα τελείως διαφορετικό φως, σαν έναν ξένο. Ιδιαίτερη γραφή και καταβύθιση στην γυναικεία ψυχολογία με τρόπο που δεν έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε συχνά.

Από την άλλη, ο Adam Haslett, κέρδισε μεγάλη φήμη με τούτο το δεύτερο μυθιστόρημά του, το Κι αν εγώ χαθώ (μτφρ. Αύγουστος Κορτώ, Μεταίχμιο), ένα οικογενειακό και υπαρξιακό δράμα υψηλών θερμοκρασιών, που αναδεικνύονται έντονα από την πάλλουσα μετάφραση. Τέλος, το Ιδού οι ονειροπόλοι (μτφρ. Αργυρώ Μαντόγλου, Κέδρος), ήταν το πρώτο μυθιστόρημα της Imbolo Mbue, της καταγώμενης από το Καμερούν, αμερικανίδας πλέον συγγραφέως, το οποίο της χάρισε, «με το καλημέρα», το πολύτιμο βραβείο Pen/Faulkner Award for Fiction. Μια οικογένεια αφροαμερικανών έρχεται κοντά με μια οικογένεια της ανερχόμενης μεσοαστικής τάξης, ωσότου η ζωή των τελευταίων καταρρέει μαζί με την κατάρρευση της Λίμαν Μπράδερς, το 2008. Ένα εξαιρετικό πορτρέτο της μεσοαστικής Αμερικής, στα χρόνια της κρίσης.

---

---

+ 1 ΜΕΤΑΦΡΑΣΜΕΝΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ × 2 

Αφήσαμε για το τέλος έναν «διπλό μποναμά», που δεν είναι άλλος από το διπλά μεταφρασμένο, με διαφορά ολίγων ημερών τυπωμένο, φημισμένο μυθιστόρημα Πετρούπολη (1913-14) του Ρώσου Αντρέι Μπιέλυ ή Αντρέι Μπέλυ (1880-1934) – αναλόγως ποια εκδοχή θα προτιμήσουμε. Δύο ιδιαίτερα προσεγμένες εκδόσεις, από δύο ποιοτικούς μικρούς εκδοτικούς οίκους, στις οποίες έχει «κεφαλοποιηθεί» δουλειά πολλών κι έμπειρων ανθρώπων, πέραν των δύο δόκιμων μεταφραστριών που τα υπογράφουν. Έτσι, είτε κανείς προτιμήσει τη «δημιουργική» μετάφραση της Ελένης Μπακοπούλου (Αντίποδες), είτε την πιο «στρωτή» της Σταυρούλας Αργυροπούλου (Κίχλη), θα έρθει αντιμέτωπος με ένα ιδιαίτερα απαιτητικό για τον αναγνώστη πολυτροπικό μυθιστόρημα, μια από τις υψηλότερες κορυφές του ρωσικού μοντερνισμού, που βρίθει από λογοτεχνικά παίγνια, επαναλήψεις, αναφορές, παραδοξότητες κ.λπ. Όποια έκδοση κι αν επιλέξει κανείς (πιάνοντας στα χέρια τα βιβλία ο πειρασμός να τα αποκτήσει κανείς και τα δύο είναι μεγάλος), πρόκειται για μια σπάνια στιγμή «δημιουργικού ανταγωνισμού» που μας έδωσε, σχεδόν ταυτόχρονα, ένα έργο που έλειπε από την ελληνική γλώσσα, από μια λογοτεχνική «σκηνή» που παραμένει ακόμη σχετικά ανεξερεύνητη, έτσι όπως θάφτηκε κάτω από τα 70 χρόνια Σοβιετικής κλεισούρας. 

Των Κώστα Αγοραστού και Κ.Β. Κατσουλάρη

Πηγή  bookpress.gr