Ο Μίκης Θεοδωράκης πέθανε σε ηλικία 96 ετών. Γεννήθηκε στη Χίο στις 29 Ιουλίου 1925. Σημάδεψε την εποχή του με το μουσικό έργο του και την πολιτική του δράση, και υπήρξε από τους πιο επιδραστικούς σύγχρονους Έλληνες.
Μια επιλογή βιβλίων που μας γνωρίζουν όλες τις πτυχές της ζωής και της δράσης του, καλλιτεχνικής και πολιτικής.
Επιμέλεια: Ελένη Κορόβηλα
Ο Μίκης Θεοδωράκης ήταν μια σαρωτική προσωπικότητα με πολλές αντιφάσεις που με τη σπάνια μουσική ευφυΐα του δόνησε μουσικά τους αγώνες για ελευθερία, δημοκρατία και δικαιώματα στις ταραγμένες δεκαετίες του '60 και του '70. Η τέχνη του λειτούργησε απελευθερωτικά και λυτρωτικά και νοηματοδότησε τις προσδοκίες για μια καλύτερη ζωή. Με στόχο την πολιτιστική «αναγέννηση», όπως έλεγε, των νέων, κινητοποίησε μια γενιά ανθρώπων πρωτοστατώντας στην ίδρυση της Νεολαίας Λαμπράκη.
Πολυτραγουδισμένος και με μεγάλη διεθνή αναγνώριση, ασχολήθηκε με όλα τα είδη μουσικής, από την παραδοσιακή ως την κλασική, ενώ συνθέσεις του ερμηνεύτηκαν και από μεγάλα ονόματα της παγκόσμιας μουσικής σκηνής. Μελοποίησε τα ποιήματα των σπουδαιότερων Ελλήνων ποιητών, του Γιάννη Ρίτσου, του Γιώργου Σεφέρη, του Οδυσσέα Ελύτη, του Τάσου Λειβαδίτη, μεταξύ άλλων, αλλά και του επίσης κορυφαίου Πάμπλο Νερούδα. Συνέδεσε την καλλιτεχνική του πορεία με μεγάλες στιγμές της σύγχρονης Ιστορίας, όπως όταν έγραψε τη μουσική για την ταινία «Ζ» του Κώστα Γαβρά που βασίστηκε στο ομότιλο βιβλίο του Βασίλη Βασιλικού. Το 1983 τιμήθηκε με το Βραβείο Λένιν.
Τέσσερις φορές εξελέγη βουλευτής, μία με την ΕΔΑ (1963), δύο με το ΚΚΕ (1981, 1985) και την τελευταία, το 1989, ως ανεξάρτητος συνεργαζόμενος με τη Νέα Δημοκρατία, ενώ διατέλεσε για δύο χρόνια υπουργός άνευ χαρτοφυλακίου στην κυβέρνηση Κωνσταντίνου Μητσοτάκη. Το 2010 ίδρυσε τη βραχύβια πολιτική κίνηση «Σπίθα».
Μια επιλογή από βιβλία του Μίκη και για τον Μίκη
Χάρη σε μια σειρά από βιβλία (βιογραφίες, ανθολογίες, κείμενά του, συνομιλίες του) έχουμε τη δυνατότητα να ανακαλύψουμε όλες τις πτυχές της ζωής και του πολύπλευρου έργου του.
Μια πρώτη προσέγγιση στο νοητικό σύμπαν του δημιουργού μπορεί να κάνει ο αναγνώστης μέσα από την ανθολογία των δικών του ποιημάτων που έκανε η ποιήτρια Ιουλίτα Ηλιοπούλου σημειώνοντας στην εισαγωγή της πως «έρχεται μια στιγμή που ο λεπτοδείκτης του κόσμου σημαίνει απλά την ευαισθησία μας». Το βιβλίο Να μαγευτώ και να μεθύσω (εκδ. Ιανός, 2019) ξεκινά με την ποιητική σύνθεση «Χαιρετισμοί» και περιλαμβάνει ποιήματα χωρισμένα σε θεματικές ενότητες που αφορούν τη φύση, τη μοναξιά, τον έρωτα, την Ελλάδα, την εξορία, τη δικτατορία καθώς και μοιρολόγια.
Το τρίτομο έργο Πού να βρω την ψυχή μου (εκδ. Ιανός, 2017) που φέρει την υπογραφή του περιλαμβάνει όλο το εύρος της σκέψης του. Ο πρώτος τόμος έχει τον υπότιτλο Μουσική, ο δεύτερος Τέχνη και Πολιτισμός και ο τρίτος Ιδέες. Είναι μια προσπάθεια όλο το θεοδωρακικό σύμπαν να παρουσιαστεί ως μια μεγάλη ενότητα που περιλαμβάνει το καλλιτεχνικό του όραμα, την ιδεολογία και τις απόψεις του για επιμέρους θέματα. Δυο λέξεις περικλείουν, κατά τον ίδιο, όλη του την σκέψη και τις προσπάθειες να κατακτήσει την Αλήθεια: «Συμπαντική Αρμονία».
Στα τέλη της δεκαετίας του '80 κυκλοφόρησε η αυτοβιογραφία του (σε τέσσερις τόμους αρχικά από τις εκδόσεις Κέδρος) υπό τον τίτλο Οι δρόμοι του Αρχάγγελου. Η αυτοβιογραφία αυτή γράφτηκε το διάστημα 1986 - 1995.
Στην αναθεωρημένη επανέκδοση, σε δυο πλέον τόμους, του σημαντικού αυτού έργου για την κατανόηση της προσωπικότητας του Θεοδωράκη προχώρησαν το 2009 οι Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, κάνοντας έτσι και μια ουσιαστική σύνδεση του δημιουργού με την Κρήτη, τόπο καταγωγής και έμπνευσής του.
Πρόκειται για μια κατάδυση στα παιδικά χρόνια, στις πρώτες μνήμες που τον διαμόρφωσαν καλλιτεχνικά και πολιτικά: Οι αλλαγές κατοικίας λόγω του επαγγέλματος του ανώτατου δημοσίου υπαλλήλου πατέρα, η επαφή με τον λαϊκό πολιτισμό ανά την Ελλάδα, η γνωριμία με τη μουσική και η καταφυγή στην ποίηση, η ανακάλυψη του μαρξισμού, η οργάνωση στην Αντίσταση, το ΕΑΜ, η φοιτητική ζωή στην κατοχική Αθήνα (Νομική και Ωδείο Αθηνών), τα Δεκεμβριανά, ο εμφύλιος και η εξορία και εν συνεχεία οι σπουδές στο Παρίσι και η επιστροφή στην Ελλάδα το 1959. Ακολουθούν τα χρόνια της ίδρυσης της Νεολαίας Λαμπράκη, της εκλογής του ως βουλευτή της ΕΔΑ, η παρανομία μετά την επιβολή της δικτατορίας. Είναι η δεκαετία που παρουσιάζει τον Επιτάφιο και μελοποιεί το Άξιον Εστί.
Ένα από τα πιο δημοφιλή αναγνώσματα από την πένα του Θεοδωράκη υπήρξε Το Χρέος. Και πράγματι οι Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης που ανέλαβαν την φροντισμένη επανέκδοση των κειμένων που το συναποτελούν, παραδίδουν ένα σημαντικό εργαλείο κατανόησης της πολιτιστικής και πολιτικής ιστορίας της Ελλάδας.
Η έκδοση οργανώνεται σε τρεις σκληρόδετους τόμους σε κασετίνα. «Η Αντίσταση», 1967-1970, που περιλαμβάνει τα ημερολόγια του Μίκη Θεοδωράκη όπου καταγράφει το χρονικό της παρανομίας, της σύλληψης, της φυλάκισης και της εξορίας του. «Η Ανάλυση» που περιέχει κείμενα του ιδεολογικού, κομματικού και αγωνιστικού χαρακτήρα, συνεντεύξεις, επιστολές, άρθρα κ.λπ., όλα εργαλεία της αντιστασιακής του δράσης για την ανατροπή της δικτατορίας (1968-1974). Ο τόμος επεκτείνεται μέχρι το 1996, με σύγχρονες πολιτικές αναλύσεις. Τα κείμενα εδώ δεν ταξινομούνται πάντοτε με αυστηρή χρονολογική σειρά – χαλαρό προβάδισμα έχει η θεματική τους συνάφεια. Ο τρίτος τόμος, «Η Δημιουργία», 1967-1974, περιλαμβάνει (α) ημερολόγια από την περίοδο της παρανομίας μέχρι και την έξοδό του από το Στρατόπεδο του Ωρωπού, στα οποία καταγράφει τη διαδρομή της έμπνευσής του για τα έργα που μελοποίησε εκείνη την περίοδο, (β) κείμενα που στοιχειοθετούν το «καλλιτεχνικό πιστεύω» του, (γ) θεωρητικά κείμενα με τον τίτλο «Η μαχόμενη κουλτούρα», και (δ) Παραρτήματα – στο πρώτο, οι στίχοι που μελοποίησε κατά την περίοδο της παρανομίας μέχρι και τη φυγή του από τον Ωρωπό την άνοιξη του 1970, και στο δεύτερο ο κατάλογος των συναυλιών του ανά την υφήλιο από το 1971 έως το 1974.
«Σε αντίθεση με τα προηγούμενα βιβλία στα οποία εκθέτω τα γεγονότα που σημάδεψαν τη ζωή μου, εδώ ίσως η ωριμότητα του χρόνου με οδήγησε σε μια ουσιαστική και πυκνή σύνθεση, μέσα από την οποία ο αναγνώστης ελπίζω ότι θα δει τους κυριότερους κρίκους που συνέθεσαν τη ζωή μου και που αποτέλεσαν τους δύο βασικούς πυλώνες της : τον ιδεολογικό και τον καλλιτεχνικό», ανέφερε ο ίδιος στο σημείωμά του για το βιβλίο Μίκης Θεοδωράκης, η ζωή μου (εκδ. Πατάκης, 2011) με εισαγωγή του Γιώργου Αρχιμανδρίτη και πρόλογο του Τζακ Λανγκ.
Πρόκειται για μια σειρά συνομιλιών του Θεοδωράκη με τον Γ. Αρχιμανδρίτη μέσα από τις οποίες αναδύεται η «στάση ζωής» του. Εξομολογητικός και χειμαρρώδης μιλά για τη μουσική, τους αγώνες, τους συντρόφους, τις βαθιές φιλίες, τις μεγάλες πολιτικές διαμάχες, τα όνειρα και τις διαψεύσεις μιας ζωής, την ελπίδα για ένα καλύτερο αύριο και φροντίζει να δώσει ο ίδιος εξηγήσεις για θέσεις που πήρε και προκάλεσαν έντονες αντιπαραθέσεις και κριτική.
Ξεχωριστό ενδιαφέρον έχει και η έκδοση του Αρχείου Κρήτης, ένα λεύκωμα με πλούσιο φωτογραφικό υλικό, αφίσες συναυλιών από το «αρχείο Πέτρου Πανδή» και πολυάριθμα ντοκουμέντα όπως παρτιτούρες, αυτόγραφα, σημειώματα κ.ά. που συνοδεύεται από δύο DVD διάρκειας 4 ωρών και 49 λεπτών, μαζί με τα extras διάρκειας 22 λεπτών. Έχει τίτλο Μίκης Θεοδωράκης - Αυτοβιογραφία και πρόκειται για την κινηματογραφική βιογραφία του Θεοδωράκη με την σκηνοθετική επιμέλεια του Γιώργου και της Ηρώς Σγουράκη.
Η κινηματογραφική καταγραφή της ζωής του ξεκινά το 1983 και ολοκληρώνεται το 2005. Τα ντοκουμέντα της ζωής και του έργου του Μίκη Θεοδωράκη προέρχονται από τη «Μεγάλη Μουσική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος - Λίλιαν Βουδούρη», όπου ο συνθέτης δώρισε ολόκληρο το προσωπικό του αρχείο, το οποίο συνίσταται από πολυμορφικό υλικό και καλύπτει την καριέρα του μουσικού και του πολιτικού Θεοδωράκη. Το λεύκωμα χωρίζεται σε 60 κεφάλαια και «Χρονολόγιο» από τη γέννησή του μέχρι το 2003.
Μένοντας στο πεδίο «Μίκης Θεοδωράκης βιογραφούμενος», αξίζει κανείς να διαβάσει τη βιογραφική σύνθεση της πορείας του μουσικοσυνθέτη με τη ματιά της πανεπιστημιακού Γκέιλ Χολστ-Βάρχαφτ. Το βιβλίο Μίκης Θεοδωράκης, Μύθος και πολιτική στη σύγχρονη ελληνική μουσική (μτφρ. Σταμάτης Κραουνάκης, Λίζυ Τσιριμώκου, Ειρήνη Βρης, εκδ. Μετρονόμος, 2014) τον αντιμετωπίζει πέρα από το ιδιωτικό βάζοντας τον στη διάσταση του θρύλου που ήταν ήδη όταν τον συνάντησε η συγγραφέας το 1972. Το βιβλίο πρωτοκυκλοφόρησε το 1980.
Η Χολστ προσέγγισε τον Θεοδωράκη με θαυμασμό ως ένα ζωντανό μνημείο του παγκόσμιου πολιτισμού αναδεικνύοντας την οικουμενικότητά του.
Συνολική, διθυραμβική αλλά και πολύ προσωπική ήταν η προσέγγιση που έκανε ο μανιώδης μελετητής του έργου του, ο μουσικός παραγωγός Γκι Βάγκνερ από το Λουξεμβούργο.
Στην βιογραφία με τίτλο Μίκης Θεοδωράκης, Μια ζωή για την Ελλάδα (μτφρ. Ευγενία Γραμματικοπούλου, εκδ. Gutenberg, 2003) επιχειρείται να παρουσιαστεί όχι μόνο ο βίος και το έργο του συνθέτη αλλά και όλες οι ιστορικές και πολιτικές προεκτάσεις του και εν τέλει ένα πανόραμα της ελληνικής ιστορίας στα χρόνια που άρχισε να δημιουργεί και να μεσουρανεί ο Θεοδωράκης.
Χωρίς να εντάσσεται στην κατηγορία των βιογραφιών αλλά των προσωπικών μαρτυριών, το βιβλίο του 26χρονου όταν γράφτηκε το 1969 Φώντα Λάδη Μίκης Θεοδωράκης: Το χρονικό μιας επανάστασης 1960 - 1967 (εκδ. Εξάντας) αποτελεί ένα πρώτης τάξης ντοκουμένο για να κατανοήσει κανείς πρόσωπα και πράγματα και κυρίως τις συνθήκες που διαμόρφωσαν το κλίμα μας εποχής.
Ο παλμός μιας γενιάς στις διαδηλώσεις, τις συναυλίες, τους δρόμους όπου έβγαινε για να διεκδικήσει τα όνειρα και τα οράματά της, καταγράφονται και έχουν την αξία της προσωπικής ματιάς του «αυτόπτη μάρτυρα».
Υπό το ίδιο πρίσμα και ενταγμένο στο πλαίσιο της εποχής του, αξίζει να διαβάζεται το Μανιφέστο των Λαμπράκηδων (εκδ. Ελληνικά Γράμματα) που πρόσφατα επανακυκλοφόρησε.
Το υπέγραφαν είκοσι επιστήμονες, καλλιτέχνες, εργάτες, φοιτητές και δημοσιογράφοι. Σε μια κίνηση διαφοροποιημένη από τα ισχύοντα σε έως τότε υπάρχουσες πολιτικές νεολαίες, η Νεολαία Λαμπράκη συζητά όλα τα θέματα και τα αιτήματα για ελευθερία, δημοκρατία, ίσα δικαιώματα που απασχολούν τους νέους, δημιουργεί ομάδες και πυρήνες και ανοίγει λέσχες: «Η λέσχη της οργάνωσης πρέπει να είναι το κέντρο του πολιτισμού, με περιεχόμενο πάντα ζωηρό, διαπαιδαγωγικό, ιδεολογικό και ψυχαγωγικό, τόπος σωστής ηθικής αγωγής της νεολαίας», αναφέρεται σε κείμενο της Νεολαίας. Σε κάθε λέσχη λειτουργεί βιβλιοθήκη και αναγνωστήριο, υπάρχουν δίσκοι, τραπέζι πινγκ πονγκ, γίνονται προβολές, εκδηλώσεις, παραστάσεις και γλέντια.
Η επετειακή έκδοση που κυκλοφόρησε πριν λίγους μήνες με αφορμή τα 95α γενέθλια του Θεοδωράκη είναι ένα σπάνιο ντοκουμέντο, ένα ζωντανό πολιτικό κείμενο που συνδέει τα ζητούμενα της ταραγμένης εποχής της δεκαετίας του ’60 με το σήμερα.
Για την κατανόηση του έργου και της συμβολής του Μίκη Θεοδωράκη στη μουσική και τη διατύπωση της θεωρίας του περί «συμπαντικής αρμονίας», εξαιρετικό ενδιαφέρον έχει η συνομιλία και οι στοχασμοί που διατυπώνοται μεταξύ του δημιουργού και του καθηγητή Κώστα Γουλιάμου όπως αποτυπώθηκαν στην έκδοση Στη Διαλεκτική της Αρμονίας (εκδ. Gutenberg, 2018).
Σε αυτή την προβληματική εγγράφεται και ο συλλογικός τόμος Συμπαντική Αρμονία, Μουσική και Επιστήμη (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2007) σε επιμέλεια Γιάννη Κουγιουμτζάκη. Περιλαμβάνει 19 κείμενα, ένα του συνθέτη και 18 πανεπιστημιακών, που περιγράφουν τα φαινόμενα της μουσικής και της αρμονίας σε συμπαντικό, γήινο και ανθρώπινο επίπεδο. Το 1942 ο έφηβος Μίκης Θεοδωράκης δημιούργησε και στη συνέχεια ανέπτυξε την προσωπική του θεωρία για τη Συμπαντική Αρμονία. Το βιβλίο είναι το αποτέλεσμα του διεθνούς Συμποσίου που διοργάνωσε το 2006 το Πανεπιστήμιο Κρήτης και η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ηρακλείου στη Χερσόνησο της Κρήτης, ένα πρώτο βήμα διεπιστημονικού διαλόγου για μια αναλυτική περιγραφή και δημόσια συζήτηση της θεωρίας αυτής.
Η προοπτική του τόμου είναι διεπιστημονική και συνίσταται σε έναν διάλογο για τη μουσική και την αρμονία δια μέσου πολλαπλών προοπτικών: Κοσμολογίας, Βιολογίας, Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Μουσικολογίας, Νευροεπιστημών, Παιδαγωγικής, Φιλολογίας, Φιλοσοφίας, Φυσικής και Ψυχολογίας.
Στον τόμο, μεταξύ άλλων, περιγράφονται: η θεωρία της Συμπαντικής Αρμονίας, οι ρίζες και η πορεία της «περίτεχνης» αυτής θεωρίας από την αρχαία Ελλάδα μέχρι τον 20ο αιώνα, οι ήχοι του Σύμπαντος, η γένεση και η ανάπτυξη του τραγουδιού και της μουσικής σε ορισμένα μόνο είδη του πλανήτη, η φύση και τα δομικά στοιχεία της μουσικής, οι σχέσεις της μουσικής με το Σύμπαν, τον εγκέφαλο, το σώμα και τον νου, το «πού» βρίσκεται η μουσική και η διάκρισή της από την επικοινωνιακή μουσικότητα, οι σχέσεις της με την κίνηση, τη συγκίνηση, τον συγχρονισμό με τους άλλους, οι επιδράσεις της στην προσωπική, διαπροσωπική, κοινωνική και πολιτισμική ανάπτυξη, η δυνατότητα να γίνει η μουσική πρότυπο αρμονίας για την ανθρώπινη ύπαρξη και συνύπαρξη, τι συμβαίνει σε κράτη της σύγχρονης Δύσης όταν αστόχαστα προχωρούν με την ψευδαίσθηση μιας επίπλαστης κοινωνικής αρμονίας, και τρεις –ούτως ή άλλως ατελείς– περιγραφές του προσώπου του Μίκη Θεοδωράκη.
Ο τόμος περιέχει κείμενα των Jerome Bruner, Νάσου Βαγενά, Murray Campbell, Κώστα Γεωργουσόπουλου, Lori Custodero, Carol Feldman, Maya Gratier, Παύλου Καϊμάκη, Βασίλη Κάλφα, Γιάννη Κουγιουμουτζάκη, David N. Lee, Bjorn Merker, Γιώργου Νικολακάκη, Γιάννη Παπαμαστοράκη, Katharine Payne, Benjaman Schogler, Colwyn Trevarthen, Robert Turner.
Πηγή https://bookpress.gr/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου